Tijdens de Boerenlandbouwconferentie 2024 legt Dávid Lukács ons uit op welke manieren je bomen kunt inzetten op je landbouwbedrijf. Dit was een korte lezing over een complex onderwerp, waar dit verslag een samenvatting van geeft.
Dávid heeft ruime ervaring in het werken met bomen in alle vormen en maten. Hij werkte jarenlang in een ‘tree nursery’, waar hij vooral ervaring opdeed met het opkweken van jonge bomen. Momenteel is hij werkzaam als ‘de boomtrekker’ en werkt hij samen met zijn partner Jade Koop van Jade Reforestry. Dit bedrijf biedt alle facetten van agroforestry aan, van het ontwerp, het aanplanten tot het onderhouden.
Agroforestry is de overkoepelende term voor het op een gecontroleerde manier integreren van bomen en houtige gewassen op je landbouwbedrijf. Zonder controle wordt elk perceel op den duur vanzelf een bos. Op een nieuw stuk land groeien eerst pioniersplanten (snelgroeiende diepwortelende gewassen), dan gras, daarna ruigtebegroeiing, vervolgens struweel (struiken, eerste jonge bomen) om te eindigen als bos. Tussen de laatste fases kan tientallen jaren zitten voor er een stabiel systeem ontstaat. Op een landbouwperceel wil je sneller tot een werkbaar systeem komen, wat minder onderhoud vergt en zowel ecologische als economische waarde toevoegt aan een perceel. Het doelbewust aanleggen van houtige beplanting brengt kennis en kosten mee. Jonge boompjes hebben bijvoorbeeld extra verzorging nodig, en in elk geval voor de eerste periode een paal ter ondersteuning. Niet alle bomen vergen evenveel zorg. Dávid maakt een treffende vergelijking: een fruitboom staat tot een chihuahua zoals een eik tot een wolf staat. De één heeft heel veel extra zorg en bescherming nodig, terwijl de ander het prima zonder jou aankan. Dit betekent niet dat je alleen maar wolven wilt planten, maar wel dat je moet nadenken of je de extra tijd en kennis in je fruitbomen kunt stoppen.
Door klimaatverandering wordt het weer steeds extremer. Droogtes duren langer, winters worden natter en het onderscheid tussen de seizoenen vervaagt langzaam. Het aanplanten van bomen kan helpen om je perceel beter te beschermen tegen deze invloeden. Dit wordt uitgelegd bij de verschillende vormen van agroforestry.
Waar je sowieso rekening mee moet houden is dat alle bomen een schaduw werpen. In het stuk land direct achter de bomen is de invloed van de schaduw 1,6 keer de lengte van de boom. In dit gebied zullen de gewassen minder goed groeien en/of zul je schaduwminnende gewassen moeten planten. Bij het maken van een plan is het daarom goed om rekening te houden met de uiteindelijke hoogte van de boom. Het positieve effect van de boom is overigens veel groter. Het gebied direct achter de boom profiteert op gunstige wijze van de bomen op een stuk terrein van 9,5 keer de lengte van de boom. Na dit gebied neemt het effect af en is het goed om te starten met bijvoorbeeld een nieuwe rij bomen. Insecten, die een voedselbos in grote aantallen aantrekt, kunnen doorgaans geen grote afstanden afleggen. Als de houtige begroeiingen te ver uit elkaar liggen neemt hun positieve effect af.
Dávid beschrijft de drie types agroforestry die bestaan en welke voor- en nadelen deze bieden.
Agrisilvicultural
combinatie tussen bomen en gewassen, bijvoorbeeld in rijenteelt
Voordelen:
– De bomen fungeren als een windhaag en beschermen zo kwetsbare gewassen. Het effect van een windbuffer kan op open plekken 5-30% meer opbrengst genereren.
– De bomen trekken water van grotere diepte omhoog en verdampen dit via hun bladeren. Zo creëer je een gunstiger microklimaat.
– De biodiversiteit verbetert doordat de bomen andere dieren aantrekken. De insectenpopulatie neemt toe waardoor natuurlijk roofinsecten toenemen die je plagen bestrijden. Uiteindelijk ontstaat er een systeem waar balans heerst en minder plagen zullen bestaan.
– De bodem verbetert aanzienlijk door de aanvoer van een natuurlijke mulchlaag en het uitbreiden van het mycorrhizale netwerk.
Nadelen:
– Je creëert een microklimaat dat gunstig is voor alle soorten diertjes, ook diegene die je niet wilt hebben.
– Er kan concurrentie voor water en voedingsstoffen ontstaan.
– Je moet goed opletten hoe hoog de bomen worden en tot hoe ver de schaduw reikt.
– Als je met machines werkt moet je genoeg ruimte overhouden tussen de bomen.
Silvopastoral
combinatie tussen bomen en vee
Voordelen:
– De bomen genereren genoeg schaduw voor de dieren.
– De dieren hebben bescherming tegen roofvogels, met name voor kippen is dit belangrijk.
– Er bestaat mogelijkheid om een voederhaag te creëren wat de diergezondheid stimuleert.
– Op lange termijn heb je extra inkomsten bij aanplanting van bomen waar mensen van kunnen eten (zoals walnoot).
– De dieren fungeren als levende grasmaaiers, oftewel minder onkruid op je perceel.
Nadelen:
– Je moet je jonge bomen beschermen, veel dieren knagen of duwen deze stuk.
– Het is niet geschikt voor geiten want die eten alles kapot.
– Het duurt lang voor je een verdienmodel uit de bomen kunt halen.
Agrosilvopastoral
combinatie van de twee bovenstaande: bomen, gewassen en dieren
Voordelen:
– Dit is het meest gebalanceerde systeem dooordat de drie elementen elkaar versterken.
– De mest van de dieren kan worden ingezet op het land.
– De dieren zorgen voor een natuurlijke verstoring van de bodem.
– Het geeft de meeste variatie in inkomen.
Nadelen:
– Dit systeem is het meest complex om aan te leggen en te beheren.
– Je hebt meer land nodig dan met de agrisilviculturele variant.
Nederland is een open land met veel wind. Implementeren van meer agroforestry-systemen kan hier een gunstige invloed hebben, want de impact van beschermen tegen de wind is groot. Flevoland, wat vooral uit open polders bestaat, gaat het grootste voedselbos van Nederland aanleggen. Dit voedselbos bestaat maar liefst uit 60 hectare en verrijst de komende jaren tussen Almere en Zeewolde.
Als je zelf agroforestry wilt inzetten op je bedrijf, dan is er veel informatie te vinden via het Agroforestry Netwerk (www.agroforestrynetwerk.nl). Zij kunnen advies geven met betrekking tot het ontwerp, de aanleg en het aanvragen van subsidies. Agroforestry is een complexe aangelegenheid; neem daarom echt een adviseur in de arm die kijkt naar welke boom op welke plaats moet komen te staan. Het is echter absoluut de moeite waard om de mogelijkheden te onderzoeken, omdat de positieve effecten enorm kunnen zijn.
Saskia van Gelderen
