In deze interviewreeks brengen we boeren en tuinders van onze 5 lidorganisaties in beeld. Dit keer het CSA Netwerk! In Nederland zijn er meer dan veertig gemeenschapsboerderijen aangesloten bij het CSA Netwerk, één daarvan is Kansrijk.
De biologische zelfoogsttuin Kansrijk in Groenekan, net boven Utrecht, wordt gerund door zes tuinders. Kansrijk werkt volgens het concept Community Supported Agriculture (CSA). Als lid van de gemeenschap heb je een oogstaandeel en deel je mee in zowel opbrengsten als lasten. Met een voedselcollectief als aanvulling op de zelfoogst wordt er een alternatief voor de supermarkt geboden. “Een CSA kan veel bieden voor een transitie naar een ander voedselsysteem. We zetten in op een agro-ecologisch ecosysteem dat gebouwd is op een gezamenlijke missie en niet op basis van winst. Zo krijgt onafhankelijkheid van boeren een hele andere vorm.”
Tekst: Lotte Opdam Beeld: Saskia van Gelderen
Derde generatie Kansrijk
De biologische zelfoogsttuin Kansrijk heeft al meer dan twintig jaar een traditie van het telen van biologische groenten en fruit. Deze tuin is ooit opgericht door collega Jan en zijn vrouw (als ’n Groene Kans), die er nog steeds wonen. De tuin begon oorspronkelijk op de klassieke manier van tuinbouw, met een grote variëteit aan gewassen en een winkel aan huis. Echter, negen jaar geleden transformeerde Kansrijk naar een zelfoogsttuin en omarmde het CSA model. Dit betekende dat klanten voor een langere periode betrokken zijn bij het bedrijf, gebaseerd op solidariteit en gedeelde verantwoordelijkheid.
Inmiddels is de derde generatie Kansrijk actief. Na de oorspronkelijke oprichters en de daaropvolgende drie tuinders, is de huidige samenstelling nu aan hun derde seizoen begonnen. De tuin bestaat uit vier betaalde tuinders en twee onbetaalde krachten, aangevuld met stagiaires en een groep wisselende vrijwilligers die verschillende dagdelen komen helpen. Kansrijk heeft 0,75 hectare in productie voor de zelfoogst en biedt 360 aandelen aan voor een periode van 30 weken per jaar, elk aandeel bedoeld voor één persoon. In de praktijk varieert dit echter, aangezien de productie in het hoogseizoen vaak voldoende is voor meer mensen. Kansrijk produceert groenten, kruiden en klein fruit, alles volgens de SKAL richtlijnen voor biologische landbouw.
Verbreding van CSA
Nu de tuinderij al meerdere seizoenen succesvol draait, is er ruimte voor verbreding. “Ik ben voortdurend bezig met de toekomst van CSA en ik vraag me af wat CSA kan betekenen in de transitie van ons voedselsysteem, zowel teelt-technisch als sociaal. Hoe kunnen we bijvoorbeeld uitbreiden naar een heel jaar rond aanbod?” zegt Vincent Oberdorf, tuinder bij Kansrijk. Dit kan mogelijk gerealiseerd worden door de samenwerking met bio-akkerbouw bedrijven. Deze boeren kunnen profiteren van de directe afzet die hoort bij CSA’s terwijl zij de producten leveren. “Zo kunnen we jaarrond seizoensgroenten van Nederlandse bodem aanbieden”. “Vervolgens gaat het enerzijds om gedragsverandering: wat hebben onze leden nodig om mee te gaan met dit meer bescheiden aanbod? En anderzijds om het verdienmodel: kunnen we akkerbouwers op deze manier een betere prijs voor hun product bieden? Hiermee experimenteren we bij Kansrijk, vervolgens hopen we dat andere CSA s aanhaken.”
“Zo kunnen we jaarrond seizoensgroenten van Nederlandse bodem aanbieden”
Het idee van een jaarrond aanbod brengt ons bij de vraag hoe we mensen kunnen laten meegaan in een alternatief voedselsysteem. “We experimenteren met hoe we een alternatief kunnen zijn voor de lange keten die eindigt bij de supermarkt. Een ander experiment is ons voedselcollectief, vorig jaar opgericht. Daarmee verbreden we het voedselaanbod met producten van boeren uit de regio, hoewel er maar weinig biologische producenten zijn. Zo bieden we naast groenten ook brood, zuivel, kaas, fruit, aanvullende groenten en droogwaren aan. Mensen kunnen wekelijks hun bestelling plaatsen en deze op zaterdag ophalen bij Kansrijk”, aldus Vincent.
Inclusief en activistisch
Bij Kansrijk proberen ze, naast een compleet aanbod, ook een complete ervaring te bieden. Collega-tuinder Elli Knieder*: “Er worden oogstmails geschreven, we stralen zorgzaamheid uit en oogsters worden warm ontvangen. Dit is belangrijk, want het huidige consumptiepatroon is onhoudbaar en dus is gedragsverandering nodig. Dit wordt makkelijker als mensen worden opgevangen door een gemeenschap.” “We vragen van mensen om meer te doen voor hetzelfde voedsel”, vult Vincent aan. “Je moet zelf oogsten en actief meedoen en wij bieden daartegenover een verbindende plek. We communiceren expliciet dat de tuin voor alle oogsters een beetje als hun achtertuin te gebruiken is.”
De tuinders bij Kansrijk profiteren van het feit dat de tuinderij al jaren voorbij de opstartfase is. Daardoor is er meer ruimte en tijd om te focussen op andere dingen. “We realiseren dat we in een witte middenklasse bubbel zitten met een beperkte diversiteit. Er wordt nu gewerkt aan het inclusiever maken van de tuin. Voor wie produceer je? En voor wie nog niet? Hoe komt het dat de wijk Overvecht dichtbij is, maar we daar de mensen nog weinig bereiken? Iedereen moet onderdeel kunnen zijn van een gezonder voedselsysteem, maar dat gaat niet vanzelf”, zegt Vincent.
We werken met een solidair betalingssysteem, met drie prijsniveaus. Mensen kiezen dan zelf wat ze willen en kunnen bijdragen voor een oogstaandeel. Tegelijkertijd sturen we op een redelijk inkomen voor onszelf als tuinder.”
Solidariteit en inclusiviteit zijn waarden in lijn met de agro-ecologische principes. Elli: “Als tuinders hebben we een verantwoordelijkheid om daaraan te werken. Je zult dingen moeten uitproberen en daarbij is het belangrijk om zorgvuldig te zijn. Te kijken naar wat je nu waar kunt maken, en van daaruit steeds een volgende stap te zetten.” Vincent voegt toe: “We werken met een solidair betalingssysteem, met drie prijsniveaus. Mensen kiezen dan zelf wat ze willen en kunnen bijdragen voor een oogstaandeel. Tegelijkertijd sturen we op een redelijk inkomen voor onszelf als tuinder.”
Kansrijk draagt bij aan belangrijke veranderingen, maar de tuinders benadrukken dat er ruimte is om zich activistischer op te stellen. “Een gedachte die ik heb is ook dat we meer kunnen bijdragen aan internationale solidariteit, een ander belangrijk agro-ecologisch principe. Hoe kunnen we laten zien dat elke strijd over voedselsoevereiniteit een strijd van ons samen is?” stelt Elli. “De basis bij agro-ecologie is dekolonisatie. Door lokaal en van eigen bodem te eten en niet internationaal te opereren draag je hier al aan bij, zij het op minimale schaal”, zegt Vincent. “We kunnen de principes wel breder gaan uitdragen. Je zou kunnen denken aan het aankondigen van een politiek seizoen en iedere week een ander principe van agro-ecologie uitlichten in de nieuwsbrief.”
Autonoom in de toekomst
In de agro-ecologische beweging staat ook autonomie centraal. Bij Kansrijk zitten de tuinders in een ingewikkelde positie omdat er geen langdurige pachtovereenkomst is. De landeigenaar bepaalt de richtlijnen en investeren in de toekomst is daarom spannend. Vincent: “De gesprekken lopen en we zijn bezig om toezegging te krijgen voor de toegang tot land op de lange termijn, maar het blijft spannend.” Een andere kwestie die speelt is de huidige afhankelijkheid van één leverancier van biologisch plantgoed. “In een agro-ecologisch ecosysteem betekent onafhankelijkheid niet dat je alles zelf kunt, maar dat je kennis deelt en dingen oplost in gemeenschap. Daarom onderzoeken we met een werkgroep van het CSA-netwerk de opstart van een coöperatief opkweekbedrijf. De eerste stappen zijn gezet; CSA-tuinders door heel Nederland zijn geïnteresseerd en we zoeken nu naar een of meerdere ondernemers die dit met ons willen uitbouwen”.
“In een agro-ecologisch ecosysteem betekent onafhankelijkheid niet dat je alles zelf kunt, maar dat je kennis deelt en dingen oplost in gemeenschap.”
De plannen voor het opkweekbedrijf, het werken aan inclusiviteit, het voedselcollectief en de samenwerking met akkerbouwers voor een jaarrond aanbod laten zien dat Kansrijk in een belangrijke fase zit. Er is ruimte voor gesprekken, experimenten en onderzoek. “We zijn bezig met het volwassen maken van voedsel produceren volgens de CSA en agro-ecologische principes”, zegt Vincent. “Boeren moeten innovatief zijn om te overleven. Wij laten zien dat je als CSA-tuinderij een basis van vertrouwen en solidariteit met consumenten kan opbouwen. Door bruggen te bouwen met akkerbouwers verbinden we de klassieke grootschalige methode met een nieuw systeem van korte ketens en kleinschaligheid. Hopelijk heeft iedere CSA straks een jaarrond aanbod. Bij Kansrijk hebben we, mede dankzij het werk van onze voorgangers, nu ruimte voor dit soort ontwikkelingen. Nieuwe bedrijven werken de eerste 5 jaar vooral keihard aan productie en een goed inkomen. We willen de federatie agro ecologische boeren heel graag benutten om wat wij nu testen en leren, te delen met andere bedrijven. Alleen door die onderlinge verbondenheid gaat de agro-ecologische beweging verder groeien.”
*Elli Knieder is een pseudoniem. Deze tuinder wil graag niet online staan met naam en toenaam.
