Na de boerenprotesten van de afgelopen weken lijkt het debat alleen nog over stikstofreductie te gaan. Het klopt dat stikstof schadelijk is voor onze biodiversiteit en dat de landbouw voor een groot deel verantwoordelijk is voor die uitstoot. Dit komt vooral door het gebruik van kunstmest en krachtvoer, dat afkomstig is uit de (drijf)mest van de intensieve veehouderij. Maar reductie van de landbouwproblematiek naar een kwestie van “meer of minder” stikstof is te kort door de bocht.
Landbouw hoort een samenspel te zijn tussen boer, natuur en maatschappij. Dat is niet makkelijk, maar zeker wel mogelijk als je streeft naar een goed leven voor de boer, goed eten voor burgers en het behoud van biodiversiteit. Echter zijn het nu de banken, supermarkten en de voederindustrie die het spel bepalen. Zij maken de winst, bepalen de prijs en scheppen de voorwaarden. Dit verstoort het samenspel. Het is bijna onmogelijk om mee te blijven doen zonder een aanslag te plegen op de bodem, de dieren, het klimaat en de boer zelf. Een situatie die niet uit zichzelf is ontstaan, maar is gecreëerd door actief overheidsbeleid. Van de landbouw is een commerciële en technologische aangelegenheid gemaakt. De boerderij is een fabriek geworden. Daardoor staan wij als boeren onder een constante druk om steeds goedkoper te produceren.
Onze gangbare collega’s reageren hierop door meer kunstmest te gebruiken, nieuwe machines te kopen en te investeren in grotere stallen. Als het een boer lukt om goedkoper te produceren, gaat de prijs omlaag en moeten de anderen hetzelfde doen om te blijven bestaan. Als boer stap je hier niet zomaar uit: investering maakt schuld en de bank leent zich alleen voor investeringen die tot meer productie leiden. De supermarkt wil geen garantie geven op de prijs of afname op lange termijn. De voederfabrikanten, die zich vaak als adviseur voordoen, zijn gebaat bij meer afname. En zo wordt er steeds meer stikstof geproduceerd. Maar wanneer we als maatschappij met de negatieve gevolgen geconfronteerd worden, straffen we de boeren met strengere regels zonder het spel te veranderen.
Als agro-ecologische boeren kiezen we voor een andere weg, maar ook wij zuchten onder deze druk. We investeren weliswaar niet in externe inputs als kunstmest en bestrijdingsmiddelen, maar wel in bodembeheer, bomen, biodiversiteit en een nauwe samenwerking met consumenten. Investeringen die zich op lange termijn terugbetalen. Helaas wordt dit belemmerd door de pachtsituatie. De liberalisering van de pachtwet heeft geleid tot een forse toename van kortlopende pachtcontracten. Land is een speculatieobject geworden. De prijs wordt opgedreven door commerciële belangen die niets met voedselproductie te maken hebben. Die hoge grondprijs maakt het voor nieuwe boeren vrijwel onmogelijk om land te kopen. Een gemiste kans; veel jonge, nieuwe boeren hebben vernieuwende bedrijven opgezet maar stoppen vaak met hun werkzaamheden door de onzekere landsituatie. Voor bestaande boeren verhoogt dit onnodig de kosten om duurzaam voedsel te produceren, en maakt het voor hun zonen en dochters vaak onmogelijk om het bedrijf over te nemen.
Als we een voedselsysteem willen waarin niet winst, maar het leven van de boeren, de maatschappij en de natuur voorop staan is het bestrijden van stikstof of andere symptomen niet de oplossing. De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen voor de problemen die zij zelf heeft gecreëerd en een echte omslag in gang zetten. De intensieve veehouderij kan worden ingekrompen. Niet door minder boeren, maar door minder vee per boer mogelijk te maken. De veerkracht van boeren kan worden verhoogd door in te zetten op regionale afzet. De diversiteit in het bedrijf kan worden verhoogd door de teelt op eiwitrijke gewassen te stimuleren. Kunstmest kan worden vervangen door in te zetten op plantaardige bemesting en stikstoffixerende gewassen als groenbemesting.
We moeten luisteren naar de zorgen van zowel conventionele -als agro-ecologische boeren, voortbouwen op hun kennis en ervaringen met de succesvolle boer-burgerinitiatieven die al bestaan. Een stikstofmaatregel is symptoombestrijding. Wat we nodig hebben is systeemverandering.
Namens de Federatie van Agro-ecologische Boeren,
Alex Schreiner, Valérie van Dijck – Permacultuur Boeren Nederland
Bregje Hamelynck, Jolke de Moel – CSA Netwerk Nederland
Joep Peteroff – Netwerk Biocyclische Veganlandbouw
Klarien Klingen, Leonardo van de Berg, Margriet Goris – Toekomstboeren
Piet van IJzendoorn – Zonnehoeve, BD Vereniging
